Przyczyną kandydozy jamy ustnej w większości przypadków jest Candida albicans, który u 50% populacji występuje jako normalny składnik mikrobioty. Wyizolowane również inne patogeny, które mogą powodować grzybicę, m.in.: C. glabrata, C. krusei i C. tropicalis. Choroba najczęściej przebiega bezboleśnie i bezobjawowo. Może pojawić się uczucie pieczenia, metaliczny, kwaśny, słony lub gorzki smak w ustach. Odczuwanie trudności w połykaniu wskazuje, że grzybica obejmuje również gardło i przełyk, natomiast chrypka może być objawem infekcji krtani.

W badaniu fizykalnym, w jamie ustnej pacjenta widoczne są białe ,,blaszki” na błonie śluzowej policzka, podniebienia i języka i/lub części ustnej gardła. Należy pamiętać, że sam biały nalot na języku nie wskazuje na kandydozę.

Warto wspomnieć, że gatunek Candida może wywołać również kanciaste zapalenie warg, powodujące bolesne szczeliny w kącikach ust. Objawia się ono obustronnymi, jasnoczerwonymi bruzdami [1, 2]. 

Czynniki ryzyka

U osób dorosłych pleśniawki mogą pojawić się zarówno przy prawidłowej odporności, jak i w wyniku jej obniżenia. W pierwszej grupie, kandydoza występuje najczęściej u pacjentów noszących protezy lub z suchością jamy ustnej. Częstą przyczyną są również stosowanie antybiotykoterapii oraz wziewnych kortykosteroidów.

Na grzybicę jamy ustnej narażeni są pacjenci z obniżoną odpornością, m.in.: chorzy na AIDS, nowotwory hematologiczne, po przeszczepie, stosujący chemioterapię lub kortykosteroidy [1].

Farmakoterapia lekami bez recepty

W przypadku pleśniawek pacjentowi można zalecić preparat Aphtin (tetraboran sodu w glicerynie), który działa łagodząco i wykazuje aktywność przeciwdrożdżakową. Należy pamiętać, że może być stosowany powyżej 1. roku życia, 3-4 razy na dobę, przez 3-5 dni. Działanie przeciwgrzybicze miejscowe, wykazują również tabletki do ssania Chlorchinaldin VP. Substancja czynna – chlorchinaldol – działa przeciwgrzybiczo, ale również przeciwbakteryjnie. Stosuje się 1 tabletkę, co 1-2 godziny, pamiętając, aby nie stosować więcej niż 10 tabletek na dobę.

Wspomagająco, pacjentom można zarekomendować preparaty do płukania jamy ustnej zawierające 0,2% roztwór chlorheksydyny lub pędzlowanie 1% roztworem gencjany. Dodatkowo należy włączyć kurację probiotyczną oraz zalecić dietę niskowęglowodanową.

W przypadku drożdżycy kącików ust skuteczny jest preparat Lefrosch Candi, którego substancją czynną jest chlorheksydyna, klotrimazol, olej rycynowy oraz witamina E. Dzięki temu pomadka działa zarówno przeciwgrzybiczo, ale również stymuluję odbudowę pękniętych kącików. Wskazana jest powyżej 12. roku życia. Pomadkę aplikuje się 3 razy dziennie w kąciki ust, aż do ustąpienia objawów i przez 3 kolejne dni [3-6].

Farmakoterapia lekami na receptę

Schematy postępowania w przypadku zakażeń grzybiczych jamy ustnej są różne w zależności predyspozycji pacjenta, a także ciąży. U osób z obniżoną odpornością włącza się leczenie ogólnoustrojowe po wcześniej wykonanym mykogramie.

Miejscowo stosowane są leki recepturowe zawierające w składzie nystatynę lub płyn Lugola, ponadto:

• nystatyna – proszek do sporządzania zawiesin w dawce 100 000 j.m 4 razy na dobę,
• mikonazol – żel, 2-4 razy na dobę, leczenie kontynuuje się przez 7 dni po ustąpieniu objawów lub tabletki podpoliczkowe, 1 tabletka raz na dobę przez 7-14 dni,
• klotrimazol – krem, 2-3 razy dziennie przez 2-4 tygodnie.

W zapaleniu kącików ust zaleca się stosowanie leku przeciwgrzybiczego i kortykosteroidu (ketokonazol/klotrimazol + hydrokortyzon).

Leczenie ogólnoustrojowe obejmuje podawanie:

• flukonazolu – 100-200mg na dobę przez 7-21 dni,
• itrakonazolu – 100 mg na dobę przez 14 dni,
• worykonazolu – w zagrożeniu życia, 200 mg na dobę, aż do uzyskania odpowiedzi na leczenie,
• amfoterycyny B (i.v) – w rozsianej kandydozie, 1 mg/kg m.c./dobę – 3-5 mg/kg m.c./dobę (najczęściej przez 16 dni),
• kapsofunginy – w inwazyjnej kandydozie, 50 mg na dobę przez około 14 dni [3].

Najważniejsze: czy możną zapobiec grzybicy jamy ustnej?

Podstawą zapobiegania pleśniawkom jest prawidłowa higiena jamy ustnej oraz właściwe nawadnianie organizmu. U pacjentów noszących protezy należy pamiętać o ich regularnym czyszczeniu oraz ściąganiu na noc.

W przypadku stosowania kuracji antybiotykami niezbędne jest stosowanie probiotyków, które będą uzupełniać prawidłową florę bakteryjną, co pozwoli zapobiegać rozwojowi grzybicy. Co ważne, należy zachować odstęp minimum 2-godzinny pomiędzy stosowanym antybiotykiem i probiotykiem.

Duże ryzyko wystąpienia grzybicy jamy ustnej jest związane ze stosowaniem sterydów wziewnych. Warto więc instruować pacjentów o prawidłowym czyszczeniu inhalatora po każdorazowym użyciu, a przede wszystkim o płukaniu jamy ustnej i gardła po inhalacji leku.

Należy również zaznaczyć, że kandydozie sprzyja palenie papierosów oraz dieta bogata w cukry proste [3, 7-9].

Bibliografia:

1. Kauffman C. A. et al. Oropharyngeal candidiasis in adults, 2021 [Available: UpToDate]
2. Kerawala C et al. Oral and mailofacial surgery. Oxford: Oxford University Press. pp. 446, 447.
3. https://www.mp.pl/otolaryngologia/gardloikrtan/jama_ustna/107527,grzybicze-zapalenie-jamy-ustnej,1 [Accessed: 18.12.2021]
4. Aphtin, ChPL.
5. Chlorchinaldin VP, ChPL.
6. https://lefrosch.com/en/produkty/dermokosmetyki/candi/ [Accessed: 18.12.2021]
7. Gleiznys A et al. Candida albicans importance to denture wearers. A literature review. Stomatologija. 2015; 17: 54–66. PMID: 26879270
8. https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/168224,probiotyki-aktualny-stan-wiedzy-i-zalecenia-dla-praktyki-klinicznej [Accessed: 18.12.2021]
9. https://www.mp.pl/pacjent/pochp/lekiileczenie/54238,glikokortykosteroidy-wziewne [Accessed: 18.12.2021]